Ribar­ske sva­đe (2023)

Premijera pozorišnog komada „Ribarske svađe”, izvedenog prema motivima komedije poznatog italijanskog dramatičara Karla Goldonija, održala se u julu prošle godine na daskama scene „Raša Plaović” Narodnog pozorišta u Beogradu, u režiji Ane Tomović. O tome da je u pitanju bezvremensko djelo, svjedoči činjenica da je ovo njegova treća postavka u istorijatu Narodnog pozorišta. Dok se prva odigrala davne 1973. u režiji Paola Mađelija, druga je postavljena nešto skorije, u 2003. godini, sa režijom koju potpisuje Goran Ruškuc. Samim tim nameće se nezaobilazno pitanje: zašto je ova komedija karaktera toliko izuzetno bliska ljudima da je poželjno (ako ne i potrebno) ponavljati je, a da se pri toj repeticiji njen kvalitet ne smanjuje i da ni u jednom momentu ne dosadi publici. Jedan od mogućih odgovara na ovo pitanje ponudio je mladi glumac Vučić Perović, koji je u ovoj verziji predstave u ulozi Bepa, rekavši u jednom intervjuu: „Ljudi vole da gledaju gluplje od sebe i onda tako lakše zakamufliraju redovni očaj koji ih okružuje”. Naravno, postoji i mogućnost da samo vole da gledaju sebe. 

I sam Karlo Goldoni je svojevremeno bio prepoznatljiv kao ličnost vrlo zainteresovana za studije ljudskih karaktera, njihovih međusobnih odnosa i takozvanih strasti duše. U to vrijeme vodeću ulogu u Italiji imala je improvizovana komedija, puna konvencionalnosti i prenaglašene retorike. Goldoni pravi revolucionarni preokret prvi svrgnuvši komediju maski i intriga predstavama stvarnog života sa realnim likovima, u kojima je lako pronaći ono sopstveno. Posmatrajući raznovrsne venecijanske mještane, on u drame uvodi likove od krvi i mesa, uvjerljive situacije i jedan vid plemenite, a ne lakrdijske komike. Ipak, postavlja se pitanje koliko je on bio inovativan u tom poduhvatu, s obzirom na to da je zabilježeno da se poznavao i sarađivao sa slikarem Pjetrom Longijem, ekstremno obožavanim u to vrijeme, posebno među višom i srednjom klasom, koji je prvi na slikarsko platno prenio realnost ondašnje Venecije i njenog građanstva. Premda je Longi prikazao venecijanski naturalizam nešto neposredno prije Goldonija, Goldoni je stvorio dramski ekvivalent njegovom slikarstvu. Zbog lakog prepoznavanja i poistovjećivanja sa njihovim likovima, obojica su stekli masovnu popularnost unutar krugova venecijanskog staleža. Povrh svega, Goldoni je i pričao o tome kako inspiraciju pronalazi u Pjetrovom naturalističkom likovnom izrazu, a pored njega ugledao se i na Molijerove drame, nerijetko se koristeći frazom dobro je, ali i dalje nije Molijer tokom procesa pisanja, na taj način dajući sebi podstrek.

Ovo dramsko djelo prvi put je izvedeno na Karnevalu u Veneciji 1762. godine, a iz spisa je poznato da je autor pronašao inspiraciju u stvarnim likovima i dešavanjima u jednom obližnjem ribarskom zaseoku. Ovakvo inkorporiranje događaja iz lične realnosti i priča iz komšiluka u dramski tekst, nije bilo usamljeno u Goldonijevom opusu.

U ovom slučaju predstavljen je jedan mikrokosmos u čijoj središnoj orbiti obitavaju dvije siromašne ribarske porodice, čije su sudbine isprepletene činjenicom da obje imaju djevojke za udaju, zbog čega dolazi do sukoba koji je iskazan u nizu komičnih scena. Ovo je svojevrsni prikaz strasti duše, kako bi ih Goldoni nazvao, ovog puta u vidu najnižih emocija ljubomore i zavisti, koje se javljaju kod aktera usljed nedostatka ljubavi, ali i nedostatka novca, možda baš zbog ove tematike tako bliskog i ondašnjoj i ovdašnjoj publici i aktuelno čak i vijekovima kasnije. 

Na samom početku predstave prikazano je nešto što bi u slikarstvu moglo lako da se definiše kao žanr svakodnevice. Još dok publika ulazi i traga za svojim numerisanim sjedištem, licem u lice suočava se sa glumcima koji su već na sceni duboko zadubljeni u svoje dnevne rutinske aktivnosti poput štrikanja, brijanja nogu, leškarenja, u udobnoj privatnosti svojih dvorišta, ispred drvenih trošnih kućica svojstvenih ribarima toga doba, dosta okrnjenih, što simbolizuje morsku klimu u kojoj prebivaju, ali i njihovu socijalnu klimu, koja je, vidjećemo, i okidač i uzrok svih daljih nedaća u nastavku narativa.

Scenografijom se dosta toga implicira, osim da žive u sirotinjskoj četvrti kao niži stalež, ovom postavkom se obelodanjuje i metafora ekološke katastrofe kojoj mi kao društvo svjedočimo. Iako u svojoj biti komičan komad, on dobija novi zadatak inkorporiranja problema današnjice aktuelnih i 300 godina nakon prvog izvođenja. Na ivicama same pozornice nalaze se plastične kese i druge vrste otpada, koji možemo naći na obalama mora, ali nažalost i na svim ostalim geografskim prostranstvima. Odlukom da se na ovakav način vizuaalizuje ambijent u kome se nalaze, rediteljka ide korak dalje od inicijalne tematike ovog djela, učitava u njega nove vizure i osavremenjuje ga, na jedan suptilan način podižući ljudsku svijest o globalnoj okolišnoj kataklizmi. Valja naglasiti da je to samo jedan segment kojim ga oplemenjuje i da, kako je i sama jednom prilikom istakla, uprkos svemu tome ljubav ipak trijumfuje, što će se na kraju komada i pokazati. 

Predstava se posebno ističe kostimografijom, kojom se tvori živost i eksplozija boja, u sazvučju sa istodobnim ponašanjima i osjećanjima likova. Na sceni sve vrvi od akcije, pokreta, vike, galame, koji sjajno korespondiraju sa šarenolikim, maksimalističkim i kičastim oblačajima naših aktera, za koje je zaslužna kostimografkinja Marija Marković Milojev. 

Već pomenuta rediteljka Ana Tomović, zajedno sa dramaturgom Đorđem Kosićem, uradila je adaptaciju teksta koji se igra u prevodu Ive Tijardovića, dok muziku potpisuje Irena Popović Dragović. Sve je svjesno i haotično prenaglašeno, katkad i zbrkano, u svrhu kreacije jedne atmosfere sveopšteg haosa koja i proizvodi lanac (tragi)komičnih scena. Tekst je prilagođen na takav način da mi u ovim živopisnim likovima prepoznajemo ljude iz savremene i neposredne blizine. 

Glumačku postavku čine, pored prethodno pomenutog Vučića Perovića takođe i: Branislav Tomašević, Jovan Jovanović, Ivana Šćepanović, Tamara Šustić, Hadži Nenad Maričić, Zlatija Ivanović, Iva Milanović, Teodora Dragićević, Dragan Sekuli i Nedim Nezirović. U toj postavci ne postoje glavni likovi, koji uzimaju primat, svi su podjednako važni i svi su vođeni dekartovskim niskim strastima duše, prožeti čežnjivom željom i unutrašnjim nemirom prouzrokovanim zbog briga oko uobličavanja budućnosti, ali i zbog isprazne dokolice na koju su sviknuti. Čini se da sukob ne nastaje toliko zarad uzroka, već zarad samog sukoba, kako bi se unijela dinamika u njihova učmala istovjetna živovanja usljed minijaturne sredine i nedostatka zanimacija, ali i ljubavi. Glumci svoje likove oživljavaju na izuzetno uvjerljiv način, a lik koji se izdvaja iz haotičnosti jeste lik jednog činovnika (Nedim Nezirović), koji pokušava da prokljuvi razloge zbog kojih ovi ljudi iz sasvim bezazlenih situacija odlaze u međusobno sukobljavanje. Njegov karakter je izuzetno bitan jer predstavlja okosnicu poruke ovog djela, a to je da treba ostati na tragu ljudskosti i topline, da ne treba žuriti sa osudama, već uložiti trud u razumijevanje svakog pojedinca i prići mu empatično, kao čovjek, i onda kada iz toga ne proizlaze lični dobitak i interesi. Time se skreće pažnja na još jedan važan segment, društveno-politički. Potcrtava se kolika je rijetkost u današnjem dobu u birokratskim kancelarijama i sudskim pozicijama pronaći ovakav pristup, pun ličnog involviranja i pokušaja da se prvobitno neko razumije, a potom i da mu se iskreno pomogne, bez ishitrene odluke za autoritativnim prilazom i instantnim kažnjavanjem. 

Premda kod publike izaziva smijeh svojim lapidarnim dijalozima i dobrom karakterizacijom likova, ova komedija u svakom novom dobu poprima novo ruho, stvarajući metaforu prilagodljivu kulturnoj, političkoj i socijalnoj klimi tog perioda. Iako prepuna komičnosti i ljubavnih farsi, ona ne simboliše jednu romantičarsku sliku svijeta, nego više distopijsku, prikrivenu u italijanskom naturalizmu njenih žitelja, u kojoj običan ribar nema od čega da preživljava zbog kapitalističke pohlepe i nesnosnog zagađenja mora i njegovih obala. Unatoč tome, ipak na samom kraju ljudskost i ljubav odnose pobjedu i oni će spasiti svijet.

Foto: Narodno pozorište u Beogradu