Rodoljupci

Ako se Sterijino delo Rodoljupci definiše kao komedija, kako to da je u publici Velike scene Narodnog pozorišta prilikom izvođenja istoimene predstave, rađene po ovom delu, bilo najmanje ― smeha?

Dve emocije koje su se, kao najdominantnije, natkrilile nad publiku i vezale je za ono što se odvija na sceni, koje su stopile publiku i scenu u jedno, jesu: jak osećaj rodoljublja i jak ukus gorčine. Rodoljublje i gorčina postali su prostor unutar kog se odvija jedna naizgled glasna, a u stvari vrlo tiha i vrlo unutrašnja i lična pobuna, koja, kako predstava odmiče, postaje refleksija o trenutnoj stvarnosti.

Samoj temi rodoljublja potčinjene su i scenografija i kostimografija, koje su prostor simbola ― srpske i mađarske zastave, srpske i mađarske kokarde, haljine u boji srpske zastave, „srpske” i „mađarske” boje. Ovome se pridružuje i  jezik, kao najveći simbol, zapravo jedna metonimija dveju nacija ― upotreba i mađarskog i srpskog jezika na početku predstave. Dok junaci pričaju mađarski, pred gledaocima je titl. Ovo tehničko rešenje nije najsjajnije, usmerenost na titl odvlači pažnju sa glumaca i njihovih pokreta i otežava praćenje.

Upečatljiv je još jedan momenat, koji podjednako utiče na osećaj patriotizma (budi ga, ojačava ga) i na odsustvo smeha, tj. pojavu gorkog osećaja empatije sa sopstvenom nacijom tog vremena, što dalje vodi ka osećaju stajanja u mestu, odnosno do stapanja dva trenutka ― to vreme još uvek traje, to vreme je i ovo vreme. U pitanju su pevački segmenti. Ti pevački segmenti su podsticaji na rat, na pobunu, na borbu, te pesme su jaki pokliči; glumci ih donose sa takvom emotivnom jačinom da se bezmalo čuju kao pokliči svakog pojedinačnog srca u sali, koje do kraja predstave postaje jedno srce koje kliče za slobodom, za pravdom, za zajedništvom, srce jednog naroda.

Premda je vrlo jasno da je Sterija napisao ovu komediju da odrazi političku stvarnost, postoji momenat u ovoj predstavi koji nije Sterijin, a koji upravo potvrđuje onu tezu o jednakosti vremena, o odsustvu promene, a samim tim i o svevremenosti samog dramskog teksta. U jednom trenutku junaci predstave, obučeni u crno, izgovaraju imena savremenih srpskih političara i iza svakog imena sledi poklič: ima pravo!

Kakvu to poruku šalju, ako je to uopšte poruka? Smemo li njihovu obučenost u crno shvatiti kao mrak u kom obitava današnja Srbija? Smemo li to što političari, lažni rodoljubi tog vremena, govore današnjim ― imate pravo ― da shvatimo kao stavljanje znaka jednakosti među njima? U prilog tom znaku jednakosti išlo bi i to što su navođeni političari pripadnici različitih partija; stavljeni su, dakle, u istu ravan, poništen je odnos vladajući ― opozicija.

S obzirom na to da je Sterijino glavno oruđe bio upravo jezik, da je imao istančan osećaj za to kako da njime oblikuje likove i stvori komediju i da je znao da ga iskoristi kao metonimiju za narodnost, postoji potez u predstavi koji treba izdvojiti kao izrazito jak. To je, dakle, rešenje koje nije Sterijino, ali je potpuno sterijinsko, što je za svaku pohvalu. Naime, u trenutku kad Zelenićka prekoreva ostale junake i izgovara da treba da se stide svojih postupaka, svi junaci u isto vreme saginju glave. Izvanredno oživljavanje frazeologizma „sagnuti glavu”, odnosno „biti pognute glave”! Izvanredno oživljavanje ovog jezičkog oblika, oživljavanje slike koju on nužno sobom nosi!

Glumci odlični u svojim ulogama, scenografija, kostimografija i muzika odlično usklađene sa osnovnom idejom, prisutni novi (čitaj: nesterijini) momenti i nova rešenja, ali ostaje utisak da je ono najjače u samoj predstavi doneo ipak ― Sterija!

Foto: Narodno pozorište u Beogradu